دکتر غلامحسین شکوهی، پدر آموزش و تربیت ایران و وزیر آموزش و پرورش در دولت مهندس مهدی بازرگان، در تاریخ ۴ تیرماه ۱۳۰۵ در شهر خوسف استان خراسان جنوبی متولد شد. دکتر شکوهی در سال ۱۳۱۱ به مدرسه‌ای به نام ابن حسام خوسفی در خوسف رفت.
او از خاطرات دوران کودکی و مدرسه خود این چنین یاد می‌کند: «پس از فارغ‌التحصیلی از کلاس چهارم دبستان، من اغلب در مدرسه گشت و گذار می‌کردم یا در کلاس‌ها می‌نشستم، چرا که نمی‌دانستم چگونه بازی کنم مثل بقیه بچه‌ها. دو سال باقی‌مانده از تحصیلات ابتدایی را در دبیرستان‌های تدین و مدرسه ضمیمه دانشسرا گذراندم. در این مدرسه سطوح ابتدایی و متوسط وجود داشت و پس از پایان سال سوم دبیرستان، یعنی پس از ۹ سال تحصیل، ۶ سال ابتدایی و ۳ سال متوسط، دانش‌آموز می‌توانست به دانشسرای مقدماتی بپیوندد تا برای تدریس در مدارس ابتدایی شهر و روستا آماده شود.»
غلامحسین شکوهی در سال ۱۳۲۳ با رتبه برتر از دانشسرا فارغ‌التحصیل شده و به خوسف بازگشت تا آموزش رسمی را برای کودکان هم‌دیاری خود آغاز کند. پس از دو ماه به زاهدان منتقل شد، اما به دلیل بیماری مادر به آن‌جا نرفت، به روستای گل منتقل شد و پس از چهار ماه دوباره به خوسف بازگشت.
شکوهی درباره آن زمان تحصیلات در دانشسرای مقدماتی می‌گوید: «آن زمان تحصیلات در دانشسرای مقدماتی تا کلاس ۱۱ بود و فارغ‌التحصیل دانشسرا اگر در امتحان نهایی ششم دبیرستان، یعنی رشته‌های ریاضی، علوم و ادبیات قبول شود، دارای دیپلم کامل شده و بدون آزمون ورودی می‌توانست به دانشگاه بپیوندد. با این انگیزه من در سال ۱۳۲۷ این آزمون را در مشهد گذراندم و دیپلم کامل ادبی را کسب کردم.»
غلامحسین شکوهی در سال‌های ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۸ به دلیل قانون کفالت مادر، از خدمات نظامی معاف بود، اما پس از فوت ناگهانی مادر در سال ۱۳۲۸ به خدمت نظامی فراخوان شد. پس از گذراندن دوره آموزش افسری، باقی خدمت خود را به عنوان افسر در اصفهان به پایان رسانید. شکوهی پس از خدمت نظامی به بیرجند بازگشت و تا سال ۱۳۳۲ در دبیرستان‌های بیرجند تدریس کرد.
حضور دکتر شکوهی برای ادامه تحصیل در تهران
غلامحسین شکوهی با آرزوی دانش و آموختن به تهران رفت تا در رشته ادبیات فارسی در دانشگاه عالی تحصیل کند. او در سال ۱۳۳۵ با رتبه اول فارغ‌التحصیل شد و به سوئیس فرستاده شد.
در دوران تحصیل در دانشگاه عالی تهران، شکوهی با یکی از همکلاسی‌هایش ازدواج کرد. پس از اخذ لیسانس و ازدواج، او به همراه همسرش به سوئیس رفت و مدرک دکترا گرفت. سپس به ایران بازگشت و در دفتر مطالعات تربیتی وزارت فرهنگ مشغول به کار شد. سپس به عنوان استادیار به دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران منتقل شد و در زمینه تدریس و کارهای اجرایی فعالیت کرد. او همچنین نخستین وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران بود.
مطالب دیگر:
- تایید صلاحیت ۷۳ داوطلب از ۴ حوزه خراسان جنوبی
- نامزدهای مجلس بیرجند در انتخابات مجلس دوازدهم
- میزان مشارکت مردم خراسان جنوبی در ادوار گذشته انتخابات
پس از بازنشستگی، شکوهی به ژنو اعزام شد و در دفتر بین‌المللی تعلیم و تربیت وابسته به سازمان یونسکو به تحقیق و مطالعه پرداخت. سپس به علت ناراحتی ریوی و آلودگی هوای تهران، به شهر بیرجند منتقل شد و در دانشگاه‌های آن شهر تدریس کرد.
خاطرات دختر دکتر شکوهی از پدر
مهشید شکوهی اظهار می‌کند: «پدرم یک مرد مهربان و جدی در کار خود بود. معمولاً اگر ما در تعطیلات به سفر نمی‌رفتیم، پدرم (که معلم دوم ما بود) در خانه می‌ماند. او با ما در مورد کتاب، تخته سیاه، ریاضیات و … صحبت می‌کرد. به طور خلاصه، ما اغلب عصبانی می‌شدیم که چقدر باید درس بخوانیم. اما وقتی تعطیلی تمام می‌شد و به مدرسه می‌رفتیم، متوجه می‌شدیم که به جای یک راه حل ریاضی، چند راه حل دیگر هم داریم و این مسئله باعث می‌شد ما نسبت به دیگران و معلممان بالاتر قرار بگیریم. پدرم در تمام امور غیرمستقیم تأثیرگذار بود و همیشه به ما یادآوری می‌کرد که بر فرزندانتان با نقاط قوت خود تأثیرگذار باشید.»
درگذشت همسر دکتر شکوهی
اما سال ۸۰ یک سال خوب برای غلامحسین شکوهی نبود. همکلاس دیرین و همسرش به دلیل سکته قلبی ناگهانی از دنیا رفتند و این موضوع شکوهی را در حالتی از ماتم فرا گرفت. مرگ همسرش باعث شد که او از تدریس و کارهای پژوهشی دست بکشد. دو سال و نیم بعد از مرگ همسرش، شکوهی یک سکته خفیف مغزی تجربه کرد. در نتیجه، طرف راست بدن او و نیز تکلم‌اش مختل شد. با توکل به خدا و فیزیوتراپی و سعی خودش، دوباره قادر به حرف زدن و مطالعه شده است.
بی‌شک، زحمات غلامحسین شکوهی در تاریخ آموزش و پرورش کشور ما فراموش نخواهد شد. شکوهی کودک را در نظام تعلیم، کانون توجه قرار می‌دهد و شرط لازم معلمی را پذیرش کودک به عنوان انسانی مستقل و دارای ویژگی‌هایی می‌داند که باید آنها را شناخت و سپس به پرورش و آموزش او پرداخت.
دکتر شکوهی از نظریه‌پردازان طراز اول کشور در زمینه مسائل تعلیم و تربیت است. تجربه طولانی شصت ساله معلمی را نیز پشتوانه خود دارد. شکوهی علاوه بر تدریس، به تحقیق و تألیف و ترجمه آثار مهمی در حوزه تعلیم و تربیت پرداخته است. از آن جمله است: روش آموختن حساب و هندسه، تعلیم و تربیت و مراحل آن، تعلیم و تربیت (که این کتاب تألیف امانوئل کانت، فيلسوف و نظریه‌پرداز صاحبنام آلمانی است که توسط شکوهی دو بار به فارسي ترجمه شده است)، مباني و اصول آموزش و پرورش، مربيان بزرگ (تأليف ژان شاتو، استاد روانشناسي و تعليم و تربيت دانشگاه بردو) همچنين غلامحسين شكوهي تاكنون بيش از شصت مقاله علمي در نشريات دانشكده علوم تربيتي فصلنامه‌هاي تعليم و تربيت مجله روانشناسي و برخي نشريات تخصصي به چاپ رسانده است.
با تکیه بر منابعی که ارائه شده است، اساتید و محققانی همچون دکتر غلامحسین شکوهی نقش مهمی در بهبود سیستم آموزشی و تربیتی کشورهای مختلف بازی کرده‌اند. در این زمینه، من جزئیاتی راجع به مقالات او که در ایالت الینویز آمریکا نوشته و در نشریه علمی «Arithmetic Teacher» منتشر شده‌اند را مورد بررسی قرار دادم که نشان می‌دهد دکتر شکوهی به طور فعال از دانش خود برای ارتقاء سیستم آموزشی و تربیتی استفاده کرده است و از اهمیت آموزش و تربیت مطلع بوده و بر اهمیت آموزش به روش‌های به‌روز و کاربردی تأکید دارد.
وی همچنین از اهمیت ارتقاء فرهنگ و تربیت در کشور تأکید کرده و بر اهمیت بهره‌گیری از موقعیت‌های موجود در کشور خود و بهبود آن تاکید دارد. این نگرش‌ها نشان از این دارند که وی به عنوان یک انسان فعال و مسئولیت‌پذیر به فعالیت‌های مرتبط با اصلاح و پیشرفت سیستم آموزشی می‌پردازد.
چهره ماندگار، دکتر غلامحسین شکوهی
علاوه بر این، دکتر شکوهی در دومین همایش چهره‌های ماندگار به عنوان چهره ماندگار علم تعلیم و تربیت ایران مورد تجلیل قرار گرفته و زندگینامه‌اش توسط انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شده است.
این همه نشان از تلاش‌های بی‌وقفه و موفقیت‌های چشمگیر این شخصیت بزرگ در حوزه تعلیم و تربیت دارد. امیدوارم تجربه و دیدگاه‌های دکتر شکوهی از نظر آموزشی و تربیتی برای نسل‌های آینده نیز الهام بخش باشد.
آثار و تاليفات دکتر شکوهي
- پايان‌نامه تحصيلي ليسانس (شرح حال و ذكر آثار و نمونه اشعار محمد بن حسام قهستاني) تهران ۳۵ـ ۱۳۳۴
- رساله دكتري (مفهوم رابطه در حساب): ژنو: ۱۳۴۱
- روش آموختن حساب و هندسه
- چاپ اول در دو جلد تهران: چاپخانه سازمان تربيت معلم و تحقيقات تربيتي ۱۳۴۵
- چاپ يك جلدي تهران: چاپخانه پيروز شهريور ۱۳۴۶
- مربيان بزرگ ترجمه كتاب Grands pedagogues اثر شاتو و ديگران، تهران دانشگاه تهران ـ چاپ اول ۱۳۵۵ چاپ سوم آبان ماه ۱۳۷۲
- روانشناسي براي سال سوم آموزش متوسطه تهران: وزارت آموزش و پرورش، چاپخانه صفا، ۱۳۶۰
- (تعليم و تربيت) اثر امانوئل كانت
- ترجمه از متن انگليسي انتشارات دانشگاه تهران: چاپ اول ۱۳۶۳
- ترجمه از متن فرانسه انتشارات دانشگاه تهران: چاپ سوم ۱۳۷۲
- (تعليم و تربيت و مراحل آن) مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي، چاپ اول ۱۳۶۳، چاپ پانزدهم ۱۳۷۴۱
- مباني و اصول آموزش و پرورش، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوي، چاپ پنجم ۱۳۷۲
- روانشناسي براي سال سوم آموزش متوسطه عمومي ـ اقتصاد اجتماعي ـ فرهنگ و ادب وزارت آموزش و پرورش، چاپخانة صفا، ۱۳۶۰
دكتر شكوهي بيش از چهل مقاله تأليف و يا ترجمه نموده است كه در ماهنامه آموزش و پرورش، نماي تربيت، مجله روان شناسي، فصلنامه تعليم و تربيت، نشريه دانشكده علوم تربيت دانشگاه تهران و روزنامه ميزان چاپ و منتشر شده است. ضمنا نامبرده دو مقاله به زبان انگليسي نوشته كه در نشريه Arithmetie teacher چاپ شده است. دكتر شكوهي در خلال فعاليت‌هاي تأليفاتي و تعليماتي با اعتنام فرصت هایي كه احيانا برايش پيش آمده و با همكاري جمعي از علاقه‌مندان، به كار تحقيق نيز پرداخته است.
تحقیقات دکتر شکوهی
- بررسي علل شكست نو آموزان در دبستان، تهران: وزارت آموزش و پرورش ۱۳۴۵٫
- مطالعه (ميزان پيشرفت دانش آموران مدرسه تجربي در زمينه هاي حساب ، علوم قرائت و املاء) تهران: وزارت آموزش و پرورش،۱۳۴۶٫
- بررسي (رابطه آموزش و اشتغال در بخش غير متشكل اقتصادي) تهران: معاونت پژوهشي دانشگاه تهران، شهريور، ۱۳۶۹٫
- تهيه (آزمون سنجش آمادگي كودكان براي ورود به دوره آموزش همگاني) تهران: وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۷۲٫
- بررسي (علل افت بي سابقه موفقيت فارغ التحصيلان شهرستان بيرجند در مسابقات ورودي دانشگاه‌ها در سال ۱۳۷۳ نسبت به سال ۱۳۷۲) ، بيرجند: معاونت پژوهشي، ۱۳۷۴
منبع: دانشگاه بیرجند
